Tại sao lại vào lúc này, và tại sao lại là Việt Nam? (The Diplomat 13/5/2014)

Tại sao Trung Quốc đưa giàn khoan vào vùng biển Việt Nam?

Tại sao lại vào lúc này, và tại sao lại là Việt Nam?

Bài đăng trên tờ The Diplomat ngày 13/5/2014 của Ankit Panda

(http://thediplomat.com/2014/05/why-did-china-set-up-an-oil-rig-within-vietnamese-waters/)

Bản tiếng Việt của Vũ Thị Phương Anh

------

Những câu hỏi Ai, Cái gì, Ở đâu, Khi nào và Như thế nào liên quan đến việc Trung Quốc đưa giàn khoan HD-981 thâm nhập vào vùng biển Việt Nam đã được các nhà bình luận phân tích cặn kẽ, ngay trên tờ The Diplomat cũng như ở các nơi khác. Nhưng vẫn còn lại một câu hỏi liên quan đến hành động khiêu khích của Trung Quốc trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương, đó là: Tại sao? Sự thiếu minh bạch của quá trình ra quyết định nội bộ của Trung Quốc khiến cho câu hỏi này hơi khó trả lời dứt khoát, nhưng có khá nhiều bằng chứng cho thấy cuộc khủng hoảng liên quan đến giàn khoan của TQ tại vùng biển Việt Nam được tạo ra hòng kiểm tra dũng khí của các nước ASEAN và Hoa Kỳ. Nó cung cấp cho Bắc Kinh một cơ hội để đánh giá phản ứng quốc tế đối với việc Trung Quốc khẳng định chủ quyền lãnh thổ trên biển.

Như Carl Thayer đã chỉ ra trong bài viết trên blog cũng như M. Taylor Fravel đã cho biết trong một cuộc phỏng vấn với tờ The New York Times, quyết định di chuyển giàn khoan dầu HD-981 của Công ty China National Offshore Oil (CNOOC) là một bước đi có chủ ý của Trung Quốc nhằm mục đích khẳng định lãnh thổ. Mặc dù CNOOC là một doanh nghiệp nhà nước nhưng quyết định di chuyển khối tài sản trị giá 1 tỷ USD này đến một khu vực có trữ lượng dầu khí không chắc chắn mà lại kích động một cuộc khủng hoảng ngoại giao cho thấy đây là một bước đi có bản chất chính trị và được sắp đặt từ trước. Việc có khoảng chiếc 80 tàu bảo vệ bờ biển và tàu hải quân của Trung Quốc đi kèm với các giàn khoan đã củng cố cho quan điểm rằng Trung Quốc đang thực hiện một hành động chiến lược để đẩy mạnh khẳng định chủ quyền lãnh thổ của nó trong khu vực.

Câu hỏi tại sao Trung Quốc đã chọn đúng Việt Nam để leo thang có lẽ dễ trả lời hơn một chút. Một số nhà phân tích đã lưu ý rằng Trung Quốc đã làm cho cả thế giới bị bất ngờ khi chọn leo thang tranh chấp lãnh thổ với Việt Nam khi quan hệ giữa hai nước đang được cải thiện, gần đây nhất là vào mùa thu năm 2013. Ngoài ra, giữa Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) và Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) còn có (một mức độ nhất định) của tình đồng chí. Việc Trung Quốc đột ngột đánh đổi một mối quan hệ song phương tương đối ổn định thông qua một sự cạnh tranh tiềm ẩn là một việc làm có vẻ trắng trợn và vô trách nhiệm.

Ngược lại, nếu Trung Quốc buộc phải đẩy mạnh bất kỳ tranh chấp nào trong khu vực Biển Đông để kiểm tra dũng khí của Hoa Kỳ và các nước ASEAN, thì Việt Nam có lẽ là ứng cử viên phù hợp nhất. Như Tường Vũ đã trả lời tờ New York Times, ở Việt Nam vẫn tồn tại một cuộc tranh luận chính trị về việc liệu nên tiếp tục gần gũi với Trung Quốc hay theo đuổi các mối quan hệ gần gũi hơn với phương Tây, trong đó phe thân TQ hiện có ảnh hưởng cao hơn. Hiểu rõ điều này,  Trung Quốc đang chơi một canh bạc với một mức độ tự tin khá cao rằng mặc dù TQ có hành động khiêu khích với giàn khoan dầu, Việt Nam vẫn sẽ chỉ đáp trả bằng lời nói và bằng sự kiềm chế - chứ không phải là vũ lực.

Với mục đích này, TQ chỉ cho tàu bảo vệ bờ biển đâm vào tàu Việt Nam và tấn công bằng vòi rồng - quân đội chỉ giữ chức năng hỗ trợ, đảm bảo rằng bất cứ hành động cưỡng bức nào được sử dụng đều không xuất phát từ một tàu quân sự (mặc dù Việt Nam không hoàn toàn đồng ý cách sự diễn giải này). Hơn nữa, trước khi Trung Quốc có thể bắt đầu thử vận ​​may của mình với các đồng minh của Mỹ trong khu vực, chẳng hạn như Philippines, quốc gia mà gần đây đã ký một  thỏa thuận mười năm về việc chia sẻ các cơ sở quốc phòng với Hoa Kỳ, TQ cũng cần phải thử xem Hoa Kỳ có sẵn sàng thực hiện việc bảo vệ lợi ích của mình trong khu vực như đã từng tuyên bố hay không.

Cuối cùng, Trung Quốc đã tính toán để thời gian thực hiện việc di chuyển mang tính cưỡng chế này vào lúc Tổng thống Mỹ Barack Obama vừa rời khỏi châu Á và ngay trước khi cuộc họp những người đứng đầu Chính phủ / Nhà nước của các nước ASEAN tại Naypyidaw, Myanmar vào cuối tuần qua. Làm như vậy, Trung Quốc đã chấp nhận một rủi ro: động thái này chắc chắn là sẽ làm cho quốc tế rất quan tâm và lên án. Tuy nhiên, như các phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN cho thấy, Trung Quốc vẫn có một sự đảm bảo rằng các nhà lãnh đạo của khu vực không đủ thống nhất để có thể tạo ra một mặt trận chung chống lại sự lấn lướt của Trung Quốc ở Biển Đông. Mặc dù các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN cũng đã đưa ra một tuyên bố riêng và điều này là có ý nghĩa, nhưng việc "quốc tế hóa" các tranh chấp ở Biển Đông mà Trung Quốc lo sợ vẫn chưa xảy ra (và rất có thể sẽ không xảy ra sớm).

Tương tự như vậy, đối với một Hoa Kỳ đang già đi, mệt mỏi và thiếu tiền trong vai trò cảnh sát toàn cầu, sự thất bại về giàn khoan này cũng tương tự các cuộc khủng hoảng toàn cầu là Syria và Ukraina - chỉ khác về mức độ khẩn cấp chính trị. Bằng cách tránh các đồng minh hiệp ước hoặc đối tác chính của Mỹ, Trung Quốc đã vẽ được hình ảnh của Mỹ như một quốc gia không thể khẳng định được lợi ích của mình trong khu vực. Một hệ quả tiêu cực của việc này là các quốc gia khác có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc sẽ tìm cách đơn phương thực hiện quân sự hóa để bù đắp cho sự phụ thuộc vào Mỹ trong việc đảm bảo an ninh, và điều này có khả năng sẽ làm cho TQ nhức đầu trong tương lai.

Quyết định di chuyển giàn khoan HD-981 vào vùng biển tranh chấp của Trung Quốc cũng phù hợp với quyết định áp đặt một khu vực nhận dạng phòng không (ADIZ) trên Biển Đông của TQ và là một tín hiệu cho thấy Trung Quốc quyết tâm đơn phương theo đuổi yêu sách về lãnh thổ trên biển của mình. Trung Quốc đã tuyên bố giàn khoan sẽ lưu lại ở vùng biển này đến tháng Tám năm nay. Điều khiến cho vụ giàn khoan này khác hẳn với những gì đã xảy ra, đó là: đây là lần đầu tiên Trung Quốc đã đặt một tài sản đắt tiền đến như vậy trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của một nước khác. Và Việt Nam cũng không phải là một quốc gia quá dễ bị bắt nạt - nó có khả năng không phải là quá khiêm tốn về hàng hải để có thể thực hiện một đụng độ có vũ trang với Trung Quốc. Nhìn chung, trong sáu tháng qua, chúng ta đã thấy Trung Quốc quyết đoán hơn bao giờ hết trong việc theo đuổi tuyên bố của mình, và ở thời điểm này, nó đang có được sự thành công.